Στην καρδιά των μεγάλων μακεδονικών πόλεων, στις Αιγές και την Πέλλα, τον 4ο αι. π.Χ. ιδρύονται μητρώα. Το μητρώον στη Λευκόπετρα Βερμίου είναι ή έγινε ένα ιερό της πόλης της Βέροιας. Η ίδια η πόλη επισήμως αυτοαποκαλείται μητρόπολις και αυτό δεν είναι τυχαίο.
Ποια είναι αυτή η θεότητα, γιατί είναι τόσο σημαντική για τους μακεδόνες και γιατί, αφού είναι τόσο στενά συνδεμένη με την πόλη και την πολιτική ζωή, το ιερό της βρίσκεται πάνω στο βουνό, 15 περίπου χιλιόμετρα μακριά από τη Βέροια.
Δεν αποκλείεται και μέσα στη Βέροια να υπήρχε ένα ιερό της μητέρας των θεών, όμως το επίθετο που τη συνοδεύει πάνω στο βουνό, αυτόχθων, ντόπια δηλαδή, μέσα από την ίδια τη μακεδονική γη, την καθιστά σίγουρα κάτι σημαντικότερο από ένα περιφερειακό ιερό.
Ο ναός της Μητρός των Θεών Αυτόχθονος στην Λευκόπετρα Βερμίου
Ο ναός της Μητρός των Θεών Αυτόχθονος ιδρύθηκε στο ιερό τοπίο του Βερμίου όρους, όπου σύμφωνα με την αρχαία παράδοση κατοικούσε ο βασιλιάς Μίδας, γιος της Μεγάλης Μητέρας και μυθικό σύμβολο της πανάρχαιας βασιλικής εξουσίας.
Ο ναός αποτελείται από τρεις χώρους, είχε μνημειακή μαρμάρινη πρόσοψη με τέσσερις ιωνικούς κίονες και στα νότιά του υπήρχαν πρόχειρες στοές για την εξυπηρέτηση των πιστών, που προσέρχονταν στις γιορτές της Μητέρας από όλη την περιοχή της χώρας της Βέροιας και των γειτονικών πόλεων.
Ο ναός οικοδομήθηκε σε δύο τουλάχιστον οικοδομικές φάσεις η κύρια χρήση του ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους (1ος -4ος αι. μ.Χ.) σύμφωνα με την επιγραφική και νομισματική μαρτυρία.
Η λατρεία της Μητρός των Θεών είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη στην Μακεδονία ήδη από τα ελληνιστικά χρόνια, ενώ κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας ο ναός ακμάζει, αποκτά την μνημειακή όψη του, και φαίνεται να διαδραματίζει έναν κεντρικό ρόλο στην εγγύς και ευρύτερη περιοχή.
Το σημαντικότερο εύρημα από τον ναό είναι το πολυάριθμο σύνολο των επιγραφικών κειμένων, που χαράχτηκαν πάνω σε κάθε σχεδόν μαρμάρινη επιφάνεια αρχιτεκτονικών μελών, επίπλων και αναθημάτων. Στην πλειονότητά τους τα κείμενα αυτά αφορούν σε πράξεις χειραφέτησης δούλων, τους οποίους θέτει ο κύριός τους υπό την προστασία της Μεγάλης Θεάς. Οι απελευθερωτικές αυτές επιγραφές αποτελούν πολύτιμη μαρτυρία για την κοινωνία, την τοπογραφία, το δίκαιο και την οικονομία της εποχής αυτής.
Ανασκαφικά τεκμήρια λατρευτικής δραστηριότητας αποτελούν οι μαρμάρινες τράπεζες προσφορών που εντοπίστηκαν μπροστά από τον ναό, στον σηκό και στον οπισθόδομο, όπως επίσης και οι τελετουργικές πυρές στον κυρίως ναό.
Οι βαρβαρικές επιδρομές (β’ μισό 3ου αι. μ.Χ.), που επιφέρουν εκτεταμένες καταστροφές στην περιοχή, σε συνδυασμό μάλιστα με την επικράτηση του Χριστιανισμού ως επίσημης λατρείας του ρωμαϊκού κράτους (αρχές 4ου αι. μ.Χ.), σηματοδοτούν την παρακμή του ιερού και την εγκατάλειψή του.