Στην εκτεταμένη εύφορη πλαγιά που απλώνεται στα Πιέρια όρη ανάμεσα στις κοινότητες Σφηκιάς και Ριζωμάτων και χωρίζεται στα δυό από το Μελισσόρεμα εντοπίζεται ένα πολύ σημαντικό οικιστικό κέντρο που δεν αποκλείεται να ταυτίζεται με τη Λεβαίη, την αρχαία κοιτίδα των Μακεδόνων. Η εγκατάσταση εδώ ξεκινά από τη χαλκολιθική εποχή και συνεχίζεται ως την ύστερη αρχαιότητα και τα βυζαντινά χρόνια.
Με αφορμή μια σειρά παραδόσεις και υποδείξεις χώρων που έγιναν από κατοίκους της Σφηκιάς και των Ριζωμάτων η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας ξεκίνησε το 1993 μια επιφανειακή έρευνα που έπεισε για την άμεση ανάγκη ανασκαφικής έρευνας, ώστε να ταυτιστούν, να μελετηθούν και να προστατευτούν οι πολυάριθμοι σημαντικότατοι αρχαιολογικοί χώροι που βρίσκονται διάσπαρτοι στην περιοχή των ημαθιώτικων Πιερίων που περιλαμβάνει σήμερα τις κοινότητες Πολυδενδρίου, Χαράδρας, Σφηκιάς, Ριζωμάτων και Δασκίου με την προοπτική να γίνουν γνωστοί στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και στο ευρύτερο κοινό και να αξιοποιηθούν σωστά, συνεισφέροντας στη μελέτη και τη γνώση της πατρογονικής κληρονομιάς.
Στα πλαίσια αυτά ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1994 σωστική ανασκαφή σε θέσεις κοντά στην κοινότητα Σφηκιάς, ενώ παράλληλα εντάθηκε η επιφανειακή έρευνα που έφερε πλούσιους καρπούς αποδεικνύοντας τη σημασία της περιοχής από τα νεολιθικά μέχρι τα νεώτερα χρόνια.
Έτσι βεβαιώθηκε η ύπαρξη δίπλα από την κοινότητα της Σφηκιάς (θέση Κεραμαριά) ενός μεγάλου και πολύ σημαντικού νεολιθικού οικισμού, αλλά και εγκαταστάσεων της εποχής του χαλκού, με τις οποίες προφανώς σχετίζονται τα δύο εξαιρετικής ποιότητας μυκηναϊκά ξίφη (χρονολογούνται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Β και ΙΙΙ Γ περίοδο, δηλ. στον 14ο και 13ο αι π.Χ.) που βρέθηκαν στη νεκρόπολη που εκτείνεται στη θέση Καλοκύν Καρυά και τεκμηριώνουν τη στενή σχέση των Μακεδόνων με τους Έλληνες του νότου ήδη από τα χρόνια αυτά. Στην ίδια νεκρόπολη, στην οποία διαπιστώνεται αδιάκοπη συνέχεια χρήσης μέχρι τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια, υπάρχουν και πολυάριθμες ταφές της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1100 - 700 π.Χ.), ενώ νεκροταφεία της ίδιας εποχής είναι διάσπαρτα στους λόφους ανάμεσα στη Σφηκιά και τα Ριζώματα και στην παρόχθια περιοχή του Αλιάκμονα προς το Δάσκιο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μεγαλιθικοί σχηματισμοί με ανάγλυφα και εγχάρακτα σύμβολα, πιθανότατα υπαίθρια ιερά της πρώιμης εποχής του σιδήρου, στην περιοχή της Σφηκιάς και του Δασκίου. Με δεδομένο το γεγονός ότι πριν επεκταθούν στην Ημαθία, στο Βέρμιο και στη Βοττιαία οι Μακεδόνες είχαν εγκατασταθεί στα Πιέρια, η συστηματική έρευνα των οικισμών, των ιερών και των νεκροταφείων αυτών ρίχνει φως στην πιο άγνωστη, αλλά και πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας του μακεδονικού βασιλείου.
Όμως και αργότερα, στην εποχή της ακμής των Μακεδόνων (κλασικοί και ελληνιστικοί χρόνοι), αλλά και στην εποχή της ρωμαιοκρατίας, η περιοχή εξακολουθεί να είναι ένα πλούσιο και πολυάνθρωπο κέντρο, όπως δείχνουν τα λείψανα των πολυάριθμων οικισμών, νεκροταφείων και μεμονωμένων κτιρίων που βρίσκονται διάσπαρτα στους λόφους κατά μήκος της ανατολικής όχθης του Αλιάκμονα από το Πολυδένδρι ως το Δάσκιο, ενώ τα κάστρα που δεσπόζουν στην περιοχή (Παλαιόκαστρα Πολυδενδρίου, Ριζωμάτων, Χαράδρας και Δασκίου) μαρτυρούν τη ζωτική σημασία του ελέγχου της περιοχής που ήταν ένας σημαντικότατος κόμβος επικοινωνίας, αφού από εδώ περνούσαν οι δρόμοι που συνέδεαν τις Αιγές και την Κάτω Μακεδονία με την Ελίμεια και την Άνω Μακεδονία, την Ελασσόνα και τη δυτική Θεσσαλία, αλλά και τη δυτική Πιερία και, μέσα από το πέρασμα της Πέτρας, με τη νότια Ελλάδα.